Lang voordat er van commercie sprake was, werden er al geschenken uitgewisseld ter gelegenheid van Sint-Valentijn. Met name in de Angelsaksische landen schreven mannen in de achttiende en negentiende eeuw massaal gedichten op fraai versierde kaarten voor hun 'Valentine'.

Liefdesgedichten en -berichten

Vele honderden jaren terug schreef men al kaarten ter ere van de liefde. Vanaf de middeleeuwen schreven mannen steeds vaker gedichten voor hun geliefden of  zetten ze hun diepste gevoelens op papier. Vaak waren het creatieve taalkronkels zoals naamgedichten waarbij de eerste letters van de verzen de naam van de geliefde weergaven, beeldraadsels waarbij men bepaalde woorden verving door kleine tekeningetjes of speldenprikkaarten die een kantwerk nabootsten doordat men kleine gaatjes met een speld of naald prikte in papier.

In het British Museum in Londen kan je nog steeds een van die middeleeuwse kaarten bewonderen. Het betreft de oudste geschreven valentijnskaart van de hand van de Franse hertog Charles van Orleans. In 1415 werd deze edelman gevangen genomen door de Engelsen tijdens de strijd van Azincourt. Hij werd vervolgens naar Engeland gevoerd waar hij 25 jaar gevangen zat in de Tower van Londen. Van daaruit schreef hij liefdesverzen en gedichten voor zijn geliefde Marie de Clèves in Frankrijk. Dat had effect, want toen hij uiteindelijk vrijgelaten werd, keerde hij terug naar Frankrijk om er meteen met haar te trouwen.

Valentijnskaarten, een lange traditie

Dergelijke kaarten werden aanvankelijk het hele jaar door geschreven, terwijl men met Sint-Valentijn andere geschenken gaf. Dat veranderde onder invloed van een Duitse traditie waarbij men vriendschapskaarten schreef ter gelegenheid van een verjaardag, een geboorte of het nieuwe jaar. Toen deze gewoonte in de achttiende eeuw overwaaide naar Engeland en Amerika, verving men het geven van geschenken door zelf gemaakte valentijnskaarten die men alleen op Sint-Valentijn aan zijn geliefde schonk. In Engeland waren het meer bepaald rode harten die men uitknipte uit karton of papier. Een rood hart was al sinds de oudheid een symbool voor huwelijkstrouw, later werd het geassocieerd met het overgeven aan de liefde en met gevoelens van verliefdheid.

Rond 1800 produceerde men voor het eerst valentijnskaarten in fabriekjes. Aanvankelijk oogden ze heel eenvoudig, maar enkele tientallen jaren later werden het artistieke pareltjes. De eerste commerciële valentijnskaarten met hartjes en cupido’s met pijl-en-boog, zoals wij ze nu kennen, doken pas op het einde van de 18de eeuw op. Rond 1900 versierde men de - vaak handgeschilderde - kaarten met allerlei extraatjes: kant, zijde, satijn, gedroogde bloemen, pluimen van exotische vogelsoorten, bladgoud, schelpen, juweeltjes of reukzakjes.

Het succes van valentijnskaarten bij het grote publiek hangt samen met de modernisering van het postwezen rond 1840. Daarvoor was de post iets voor de happy few, omdat het veel te kostelijk was voor de gewone mens. Bovendien moest niet de verzender, maar de ontvanger voor de zending betaling.  Daarom bezorgden de mannen de kaarten meestal zelf aan huis.

Ook toen al werden anonieme kaarten verstuurd. In Engeland was het zelfs de gewoonte om je brieven niet te ondertekenen omdat het ongeluk zou brengen. Men tekende wel af met x’jes of puntjes. Daar komt dus onze gewoonte vandaan om een bericht of brief met kusjes af te sluiten in de vorm van xxx.

Stuur zelf nog eens een valentijnkaart

Wil je de traditie van valentijnskaarten in ere houden, dan kan je je schat dit jaar verrassen met een valentijnskaart. Ideaal is een zelf ontworpen kaart met een zelf geschreven gedicht, maar noodzakelijk is dat natuurlijk niet. Je kan natuurlijk ook een passende kaart kopen in de winkel en een toepasselijk gedicht kopiëren of bewerken zodat het toch persoonlijk blijft.

Zelfs in de negentiende eeuw deden ongeïnspireerden in de Angelsaksische landen al een beroep op zogenaamde valentine writers, boekjes waarin hele reeksen verzen en boodschappen stonden zodat je er eenvoudigweg een kon uitkiezen en overschrijven.

Weetjes in verband met valentijnskaarten

• Wist je dat postbodes elk jaar op Valentijnsdag tussen 23 à 25 miljoen kaarten bezorgen?
• Wist je dat er elk jaar zo’n tien miljoen dollar wordt uitgegeven aan valentijnskaarten?
• Wist je dat er in 1850 al humoristische valentijnskaarten verkocht werden? Het waren zogenaamde penny dreadfuls met grappige beelden en spottende versjes die je voor amper een penny kon kopen.
• Wist je dat de Engelse afsluiting From your Valentine of Be my Valentine volgens een legende verwijst naar de priester-martelaar Valentinus die op de dag van zijn executie een briefje schreef voor een dame waar hij verliefd op was?
• Wist je dat Esther Howland al snel $100.000 per jaar verdiende in de negentiende eeuw toen ze de eerste commerciële valentijnskaarten in Amerika produceerde?
• Wist je dat de duurste valentijnskaart ooit £250.000 kostte? De ivoren kaart was met de hand uitgekerfd en werd in 1891 aan een Italiaanse prinses geschonken.