Winterhard versus niet-winterhard
Planten bestaan uit cellen die vooral water bevatten. Dit water vormt normaliter waterkristallen bij vorst, die zo scherp zijn dat ze de celwanden doorboren. Als het dooit, smelten de waterkristallen terug tot water, maar de cellen blijven geperforeerd. De delen van de plant die op deze manier bevroren, sterven af.
Waarin verschillen winterharde planten nu van niet-winterharde? Wel, je zou kunnen zeggen dat vorstbestendige planten een soort antivriesmiddel bevatten. Bij het korten van de dagen maken ze een stof aan die zich in elke cel oplost. Dit leidt tot veranderingen in de stofwisseling van winterharde planten: een winterslaap of rustpauze. Concreet betekent dat minder vocht in de cellen, met bijgevolg ook minder kans op bevriezing. Om die reden zijn bepaalde planten bestendig tegen vorst tot -15°C. Is de winter erg streng en zakt de thermometer lager dan -15°C, dan is het mogelijk dat plantcellen van bepaalde planten toch bevriezen: men noemt hen daarom matig winterharde planten. Sommige planten verdragen maar liefst vorst tot -50°C.
Winterharde planten en boompjes in volle grond
Planten en boompjes die winterhard zijn, hoef je in principe niet te beschermen tegen vorst. Winterhard betekent immers dat de planten en bomen zichzelf beschermen tegen vorst. Wel kan het nodig zijn om bepaalde planten te beschermen tegen de barre en kille wind. Gebruik hiervoor wat plastic folie of noppenfolie, dat volstaat, zolang je de planten maar laten ademenen.
Winterharde planten en boompjes in aardewerken potten
Staan winterharde planten en boompjes in aardewerken potten, dan moet je voorkomen dat de potten kapot vriezen. Dat doe je zo...
Eerst en vooral moet je voorkomen dat er water in de pot kan blijven staan. Zorg steeds voor enkele drainagegaten in de bodem van de pot. Leg hierboven enkele potscherven, kiezel of kleikorrels voor een nog betere afwatering. Eventueel kan je de potten op een verhoging plaatsen, zodat het teveel aan regenwater nog beter weg kan stromen.
Deze maatregel is niet alleen belangrijk in de winter, ook tijdens regenachtige periodes zullen je planten er wel bij varen. Het overtollige water stroomt immers uit de pot, waardoor de plant niet zal verdrinken. In de winter voorkom je zo dat water op de bodem van de pot blijft staan, en bevriest. Water in bevroren toestand zet immers uit, waardoor de aardewerken pot kan breken.
Daarnaast zijn winterharde gewassen in aardewerken potten kwetsbaarder voor vorst dan in volle grond. Je gaat dan best als volgt te werk...
Bekleed de binnen- en buitenzijde van de aardewerken pot met noppenfolie: de buitenzijde kan je tijdens de koude wintermaanden zelf aanbrengen, de binnenzijde kan je best aanbrengen bij het verpotten van de planten gedurende de voorbije seizoenen. De noppenfolie met luchtbellen zet dan uit en zorgt voor een bijkomende isolatielaag die het bevriezen van de potgrond én de wortelkluit tegengaat. Let wel op dat je de drainagegaten niet afsluit met het plastic.
Half-winterharde planten
De laatste jaren zijn de winters zo zacht, dat zelfs half-winterharde planten zonder problemen buiten kunnen overwinteren. Er treedt wel een groeistilstand op bij lage temperaturen.
Wil je op zeker spelen, bescherm deze planten dan met stro, dennentakken, folie... Plastic dien je wel te verwijderen als er geen vorst meer optreedt. Zo niet kan je last krijgen van schimmels en rotting bij aanhoudende regen. Het plastic zeil zorgt er immers voor dat de wind niet meer zo’n vat heeft op de plant, maar het is net die wind die ervoor zorgt dat regenwater sneller opdroogt. Jutezakken bieden dan een veel betere verluchting voor planten.
Subtropische en tropische planten overwinteren
Voor zover mogelijk is, moet je subtropische en tropische planten binnen laten overwinteren. Deze planten zijn van nature immers geen vorst gewoon. Tegelijk pas je dan de watergift aan: ze hebben immers minder water nodig dan tijdens de actieve groeimaanden, maar mogen ook weer niet uitdrogen.
Vorstgevoelige planten binnen onderbrengen is echter niet altijd mogelijk: denk aan palmen, agaves of bananenplant met een bepaalde grootte. Kleine exemplaren kan je eventueel ingraven in een stevige plastic pot, om ze bij het vallen van de koude uit te graven en op een vorstvrije plaats te laten overwinteren. Grote exemplaren kan je echter onmogelijk uitgraven, laat staan een geschikt onderkomen vinden...
Hoe kan je deze dan wel beschermen tegen vorst en vrieskou?
Mogelijke beschermingsmaterialen en zo planten vorstvrij houden:
Ook hierbij geldt dat je folie en noppenfolie niet te lang en te veel mag gebruiken, om het risico op schimmels en rot te voorkomen. Gebruik dus liever organisch materiaal.
Verwarming voor exoten
Heb je heel wat geld en moeite over voor je exotische planten, dan kan je ze ook verwennen met elektrische verwarming. Je maakt dan een tent met behulp van piketten, houten balken en stevige folie. Met een nietjesmachine en/of plakband bevestig je de folie aan elkaar. Zo bekom je een soort kas of serre rond je plant.
Waarop moet je dan wel letten?
Bevroren ondergrond
Wintergroene planten mogen dan wel bestand zijn tegen vorst; een bevroren ondergrond verdragen ze slecht. Dat betekent immers dat de planten geen water meer kunnen opnemen uit een bevroren bodem, terwijl de verdamping via de bladeren gewoon verder gaat. Daar zorgen de zon en de wind namelijk voor. Een korte vorstperiode kan niet zo veel schade berokkenen, een lange daarentegen leidt tot uitdroging van bepaalde planten en mogelijk zelfs tot afsterven. Denk daarbij aan bamboe of bepaalde coniferen.
Wat kan je tegen uitdroging doen? Op het ogenblik zelf bitter weinig. Je zal er dus op voorhand aan moeten denken. Er zijn twee mogelijkheden:
